Toen ik bezig was met het project bij het boek Alles over jouw lichaam bedacht ik me dat het eigenlijk ontzettend handig is om een overzicht te hebben van de belangrijkste mijlpalen in de sociaal emotionele ontwikkeling van peuters en kleuters. Ik weet er inmiddels veel van, maar ook ik moet nog regelmatig dingen opzoeken en als ouder weet je ook niet altijd wat je op een bepaalde leeftijd mag verwachten. Ik dook er daarom dieper in en zet in dit artikel de belangrijkste mijlpalen voor peuters en kleuters op een rij.
Sociaal emotionele ontwikkeling – wat houdt het in?
Sociaal-emotionele ontwikkeling is een benaming voor twee ontwikkelingsgebieden die vaak als één worden gezien: de sociale én de emotionele ontwikkeling. Onderdeel van deze ontwikkelingsgebieden zijn bijvoorbeeld het ontwikkelen van emoties, het zelfbeeld en temperament. Kort gezegd is het de ontwikkeling van een eigen persoonlijkheid.
Kijk je als volwassene naar jezelf dan weet je dat dit proces eigenlijk je hele leven doorloopt. Je stelt je mening en visie op bepaalde zaken regelmatig bij, krijgt een andere kijk op vriendschappen en ontwikkelt vaak steeds meer zelfvertrouwen naar mate je ouder wordt. Dat het een belangrijk en breed ontwikkelingsgebied is mag dus duidelijk zijn. De basis wordt natuurlijk gelegd in de kinderjaren waarbij vooral de vroegste jaren in het teken staan van kennis maken met de wereld om je heen en het leggen van verbanden in de hersenen die van invloed zijn op de latere ontwikkeling.
Als ouder is het, zeker bij je oudste kindje, vaak moeilijk in te schatten of het gedrag dat jouw kind laat zien ‘normaal’ is. Je kunt je onnodig zorgen maken en loopt met een heleboel vragen rond. Belangrijk om te onthouden is dat de mijlpalen richtlijnen zijn. Ieder kind ontwikkelt zich in zijn eigen tempo dus is jouw kind wat vroeger of later dan hoeft dat zeker nog niet meteen een probleem te zijn.
Peuter-ikke doen!
Heel herkenbaar voor iedereen met een 2-jarige in huis: alles ‘zelluf’ willen doen. Heel goed en een duidelijk teken van een nieuwe stap in de sociaal-emotionele ontwikkeling. Je kindje is zich bewust geworden van zichzelf. Zonder zelfbewustzijn zou een kind geen plezier hebben in zijn eigen prestatie en zich er niet voor verantwoordelijk voelen. Meehelpen in huis is op deze leeftijd ook heel interessant voor kinderen. Ze kopiëren wat ze volwassenen zien doen en ontdekken dat zij dit ook kunnen.
Het geloof in hun eigen kunnen werkt heel motiverend. Probeer dus (en dat is soms heel moeilijk) geduldig te blijven als je kindje worstelt met zijn sjaal of de hele keuken natmaakt tijdens het handen wassen. Geef ook veel complimenten, hier zijn kinderen in deze levensfase ontzettend gevoelig voor!
Ik & jij
In deze fase gaat je kind ook beseffen dat andere hetzelfde kunnen voelen als jij. Waar je kind eerst nog het verdriet van de ander imiteerde is hij nu zover dat hij kan beseffen wat de ander is overkomen en hoe dat voelt. Je kind gebruikt niet langer altijd zichzelf als referentiepunt, maar kan nu ook andere als referentiepunt gebruiken.
Omdat de wereld nog veel om hemzelf draait is echt samen spelen nog niet aan de orde. Peuters spelen wel veel naast elkaar om de ander te observeren en imiteren, iets waar ze veel van opsteken!
Mag dit?
Je peuter krijgt ook steeds meer besef van goed en slecht. Vinden papa en mama het fijn wat ik doe, of juist niet? Hij begint te merken dat zijn handelingen gevolgen hebben en gaat leren een impuls waar een ander niet blij van wordt te onderdrukken.
3 jaar – Fantasie!
Bij kinderen vanaf ongeveer 3 jaar gaat de fantasie een grote rol spelen. Poppen en knuffels worden ingezet om allerlei rollen te vervullen en er worden hele gesprekken gevoerd. Dit past perfect bij de levensfase van je peuter en helpt je kindje om grip te krijgen op de wereld om zich heen.
Angst en spanning
Als gevolg van deze levendige fantasie gaat je kind ook angsten ontwikkelen. Als je je dingen kunt voorstellen die je niet ziet, maar die er misschien wel zijn kan dat natuurlijk best spannend zijn. Heeft je kind regelmatig spannende dromen of is hij snel bang? Probeer er dan voor te zorgen dat hij niet al teveel prikkels binnen krijgt. Ook samen even de dag doorspreken voor het slapen gaan kan helpen om gebeurtenissen te verwerken en een plaatsje te geven waardoor je kind rustiger wordt.
De koppoter
Wie kent ze niet? De aandoenlijke stokpopjes die peuters tekenen wanneer ze een mens willen uitbeelden? De meeste koppoters bestaan uit een rondje voor het hoofd en stokjes voor romp, armen en benen. Tekent jouw kind een mens op deze manier dan ontwikkelt hij zich op dat gebied dus helemaal prima! De belangrijkste onderdelen van een mens zijn aanwezig, dat is voor nu helemaal goed.
Samen delen, samen spelen
Rond de leeftijd van 3 jaar zie je dat peuters voorzichtig de eerste stappen zetten om andere bij hun spel te betrekken. Het samenspel ontstaat vaak omdat twee kinderen toevallig hetzelfde idee hadden en dan dus maar samen met het stuk speelgoed gaan spelen. Dit gaat vaak nog wel gepaard met ruzietjes omdat delen en je spel aanpassen op deze leeftijd nog erg lastig is.
Kleuters – goudeerlijk
‘Hij speelt vals!’, ‘Ik had hem eerst!’. Zomaar wat kreten die je als ouder of leerkracht van kleuters met de regelmaat van de klok voorbij hoort komen. Als kinderen 4 jaar beginnen ze zich namelijk langzaam te realiseren dat ze bij verschillende groepen horen. In deze groepen ( het gezin, de klas, de sportclub) gelden regels en afspraken. Kleuters hebben een heel sterk gevoel voor deze regels en er zonder toestemming van afwijken ervaren ze als oneerlijk. Vandaar dat gedrag dat wij vaak als ‘klikken’ bestempelen. Kinderen zijn druk bezig uit te vinden dat het leven in een groep bepaalde omgangsregels met zich meebrengt en hoe ze met die regels moeten omgaan. Heel normaal gedrag dus en alhoewel je niet overal diep op in hoeft te gaan kun je kinderen wel handvatten rijken om conflicten op te lossen of ze uitleggen hoe de regels gehanteerd worden.
Beste vrienden
Dit is de periode waarin de eerste echte vriendschappen ontstaan. Kinderen kunnen gevoelens en bedoelingen van anderen nu beter begrijpen en hebben nu ook de taal tot hun beschikking om hierover te praten. Vriendschap geeft kinderen de kans om steun van een leeftijdsgenootje te ervaren. Zo wordt hun wereld weer een beetje groter en breidt hun idee van trouw zich uit van de familie naar de nieuwe groepen waar ze deel van uitmaken.
Kleuters ontdekken gaandeweg ook dat er voor veel soorten spel (denk aan een gezelschapsspelletje of politie en boefje) andere kinderen nodig zijn. Niet alleen kun je lang niet alles alleen spelen, samen is het ook veel leuker! Vanaf ongeveer 6 jaar zijn kinderen duidelijk minder op zichzelf gericht en gaat het samen spelen ze steeds makkelijker af.
‘Echte’ mensjes
Als kinderen een jaar of vijf zijn laten ze ook in hun tekeningen weer een duidelijke stap in hun ontwikkeling zien. Ze gaan steeds meer beseffen wat er mist en de koppoter verandert in een duidelijk mensfiguur met een romp en ledematen:
De linker tekening is van onze jongste toen hij ongeveer 4,5 was. De rechter is van afgelopen week, een maand voor zijn 5de verjaardag. Er moesten ook haren bij dit keer en ik (ja echt, het is een portret van mij!) heb een nek gekregen. Het is ontzettend leuk om tekeningen van je kind te bewaren en uiteindelijk naast elkaar te leggen om de ontwikkeling te zien.
Hoofdzaken
Natuurlijk is de sociaal-emotionele ontwikkeling nog veel breder en valt er nog heel veel meer over te vertellen. Ik denk echter dat bovenstaande informatie vooral veel vragen die je als ouder kunt hebben beantwoord. Nogmaals: het gaat om richtlijnen en gemiddelden. Geef je kind vooral de tijd om zich te ontwikkelen in zijn eigen tempo. Maak je je echt zorgen raadpleeg dan altijd een deskundige.
Bekijk hier de doe-tips bij het boek ‘Alles over jouw lichaam‘.
Wil je nog meer lezen over de ontwikkeling van kinderen dan zijn onderstaande boeken erg interessant en handig: